Een kunstwerk centraal VI
over het slotkoor van de Negende symfonie van Beethoven en
Ode an die Freude van Schiller
Een beschrijving van een reclamefilmpje (klik hier) wanneer u het filmpje nu al wilt bekijken. Onderaan treft u dezelfde link nog een keer.
De film van bijna zes minuten begint met een shot van dagelijks gedoe op het Plaça de Sant Roc in Sabadell, een plaats in Catalonië. De kerkklok luidt, het is zes uur in de namiddag. De camera zoomt in op iets dat lijkt op een living statue van een grote, volledig kale man met een bril. Hij gaat gekleed in een onberispelijk rokkostuum. In de rechterhand houdt hij een strijkstok tegen de snaren van zijn instrument, een contrabas. Hij kijkt strak voor zich uit en staat doodstil, zoals een ‘living statue’ betaamt. De man kijkt niet vriendelijk maar ook niet direct onvriendelijk, ook dat past bij de uitdrukking van een living statue: emotieloos. Het is gebruikelijk bij dergelijke ‘beelden’ dat wanneer een voorbijganger wat geld in de hoed van de straatartiest deponeert, er iets gebeurt: het beeld komt tot leven. Dat is in de film ook het geval: er komt een meisje aangelopen. Zij gaat naar de hoed die de bassist voor zich heeft gelegd. Het meisje gaat gekleed in een roze-grijs vestje en heeft een brilletje op. Het aandoenlijke kind gooit een muntstukje in de hoed, zij doet een paar passen naar achteren en kijkt verwachtingsvol naar het beeld: “wat zal er gebeuren nu zij haar muntje in de hoed heeft gedaan?” En dan ontvouwt zich een spektakel waarvan zij nooit had durven dromen. Het gelaat van de bassist ontspant en hij begint te spelen; we horen de eerste klanken van Ode an die Freude uit Symfonie No 9 van Beethoven. Er komt een muzikant bij, een celliste. Zij gaat naast de bassist zitten en sluit aan bij de muziek die hij heeft ingezet. We zien de eerste blikken van voorbijgangers die nog niet weten wat hen te wachten staat, maar hun nieuwsgierigheid is blijkbaar gewekt: ze blijven staan. Er komt een jongedame met een fagot uit de ingang van een bankgebouw, de Banco de Sabadell. Zij voegt zich bij het groepje. En dan sluiten steeds meer muzikanten aan. Met hun muziekinstrumenten komen zij aangelopen uit aan het plein grenzende steegjes, hoekjes, portieken van winkels en ook weer uit de grote ingang van het bankgebouw. Zij voegen zich bij het orkest. Het zijn ongetwijfeld beroepsmuzikanten, maar – behalve die grote man met de contrabas, die nu af en toe heel vriendelijk glimlacht – gaan zij gekleed in hun gewone dagelijks pakkie. Let eens op die vioolspeler met zijn grappige hoedje: voordat hij zich aansluit bij het orkest begroet hij een andere violist met een hartelijke handdruk en een joviaal gezicht dat straalt van blijdschap.
Ook hij sluit naadloos aan bij de muziek die zich maar voortzet en aanzwelt naarmate het aantal muzikanten groter wordt. Er heeft zich inmiddels een flinke groep mensen op het plein verzameld die ademloos staat te luisteren. De cameramensen die alles vastleggen zoomen in op individuele muzikanten, maar ook op het publiek. De opnamen lopen nu door elkaar…maakt niet uit!...harstikke goed zelfs! Het publiek reageert enthousiast door elkaar te wijzen op het schouwspel. En oudere mevrouw die met haar gezicht van achter een boom tevoorschijn komt, kijkt wat kritisch: ‘wat gebeurt er potverdorie nu weer op ons plein!’ De regisseur is haar niet vergeten want op het einde van de film zien we die mevrouw terug. Zij staat nu om het hardst mee te klappen. De muzikanten die zich nog niet bij het orkest hadden aangesloten moeten nu door de mensenmassa heen wringen om bij de anderen te komen. Vooral de tweede bassist met zijn grote instrument heeft het even niet makkelijk. Let op de vrij forse man in zijn geblokte hemd wiens instrument bij het imposante lichaam de grootte van een kinderviool lijkt te hebben. De dirigent in zijn zwart-geel gestreepte poloshirt komt achteloos uit het publiek aanlopen. Hij lijkt mij wat aan de late kant. Het orkest is immers allang begonnen! Wanneer we dan nog even naar het tweede shot terugkijken, dan zien we dat hij al eerder in beeld is geweest: links onder de klok van het imposante neoclassicistische gebouw steekt hij een sigaretje op. Hij was wellicht toch een beetje nerveus voor het optreden! Hoe dan ook: hij had zijn peukje blijkbaar nog niet opgerookt en kwam dus wat laat voor de opening! Maakt ook niet uit: hij had zijn muzikanten goed laten oefenen en zij kunnen het nu blijkbaar ook wel zonder hem af. Vaders en moeders staan met hun kinderen op hun rug te springen en te dansen en gewoon helemaal blij te zijn; bezoekers van terrasjes staan op van hun tafeltjes of draaien zich om en laten hun consumptie voor wat het is en een jongeman maakt indruk op zijn meisje door haar met elegante gebaren fijntjes uit te leggen hoe het zit. De blazers lijken zich te realiseren dat wanneer zij nu niet wat doorlopen zij te laat komen om op tijd in te vallen.
Blijf ook letten op dat meisje in haar roze-grijs vestje. Zij blijft bijna de hele film recht voor de bassist staan. Het is immers ‘haar’ muziek: zij heeft het muntstukje in de hoed gegooid waardoor alles als bij toverslag in beweging is gezet! Zij kijkt hem ongegeneerd en bewonderend aan, en de bassist? Hij vindt het prachtig, hij geniet er zienderogen van! En dan de andere kinderen: een jochie dat in een lantarenpaal klimt om alles goed te kunnen zien.
Andere kinderen op het plein apen de dirigent na in zijn bewegingen en er zijn er ook bij die aandachtig luisteren. Even later zien we die jongen in de lantaarnpaal nog een keer. Hij houdt zich maar met een arm vast, met de andere slaat hij ook de maat ... of is het een meisje? Verhip! Het ís een meisje! Sorry meid! Na het mee-dirigeren slaat ze haar hand naar het gelaat.
En de muziek gaat maar door … en dan komt het ineens tot een wonderlijke apotheose! Het koor zet in: “Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus Elysium" uit: Ode an die Freude van Friedrich Schiller en het publiek zingt uit volle borst mee. De toehoorders hadden aanvankelijk niet in de gaten dat zij tussen het koor stonden of het koor tussen hen. Want ook de leden van het koor dragen hun alledaagse kleren. Koor én publiek vormen een eenheid. Wat een verbroedering … ’Alle menschen werden Brüder’! Met deze samenzang wordt dat idee wel heel mooi verwezenlijkt. Alles schalt nu in één harmonieuze samenklank naar boven, muziek en de woorden van het lied worden met kracht de hemel in geslingerd. Het is een loflied, een jubelzang die opstijgt naar degene die wordt toegezongen: Vreugde, ‘dochter uit Elysium’ (plaats waar in de Romeinse mythologie de gelukzaligen vertoeven en waar men in vreugde en harmonie samenwoont):
“Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus Elysium, Wir betreten feuertrunken, Himmlische, dein Heiligtum! Deine Zauber binden wieder, Was die Mode streng geteilt; Alle Menschen werden Brüder, Wo dein sanfter Flügel weilt.”
Tja, die muziek van Beethoven (première 1824) en dat gedicht van Friedrich Schiller (1803)! Voor beide kunstenaars lijkt het de climax binnen hun fantastische oeuvre. Wat zullen zij tevreden zijn geweest wanneer zij bij deze uitvoering van hun meesterwerken aanwezig hadden kunnen zijn en wat zouden zij blij zijn geweest wanneer ze de Freude die hun werk op het plein oproept hadden kunnen meemaken. Wellicht voelden zij dezelfde euforie als die fraaie Catalaan met zijn baard en lange zwarte krullen die alleen maar ‘wow!’ lijkt uit te roepen.
Beethoven-monument op de Münsterplatz in Bonn. Het monument werd ontworpen door Ernst Julius Hähnel en uitgevoerd door Jacob Daniel Burgschmiet. Het werd onthuld op 12 augustus 1845
De film
De aftiteling maakt duidelijk dat de film is gemaakt in opdracht van de plaatselijke bank, de Banco de Sabadell. Nu begrijpen we waarom het orkest speelt tegen de achtergrond van dat bankgebouw en dat er flink wat muzikanten uit het bankgebouw komen om zich bij hun collega’s aan te sluiten. De titel van de film: The Best coin ever spent… is in meerdere opzichten schitterend! We denken allereerst natuurlijk aan het meisje dat haar muntstukje in de hoed van de bassist heeft gegooid waardoor zij het spektakel in gang zet. Tevens mogen we denken aan de klanten van de bank die hun geld het beste kunnen inleggen bij die bank. Daarnaast mogen we het geld dat de bank aan de film heeft uitgegeven wel als een buitengewoon goede investering beschouwen. De hele productie van de film zal heus wel wat gekost hebben, maar dat was elke cent dubbel en dwars waard. De film is ondertussen al door 88.399.057 mensen bekeken (stand 31 mei 2021): die worden via internet gratis bereikt, er hoeven geen dure reclameblokken op de televisie te worden ingekocht en er hoeven ook geen kosten te worden gemaakt voor reclame in kranten en magazines enz. enz. Waarmee ik maar wil zeggen: harstikke goeie bank dus die Banco de Sabadell!
Zoals ongetwijfeld velen onder u, heb ik de film ook al een flink aantal keer bekeken en ik zie steeds weer nieuwe dingen en zie ook weer de kleine details die ik al eerder had ontdekt. Ik kijk er vaak naar, gewoon om er helemaal blij van te worden en/of lekker mijn emoties te laten gaan. Het ontroert nog steeds op vele manieren.
Dit artikel is voor degenen die het wellicht graag nog eens willen zien en beluisteren en mogelijk heeft u wat aan mijn persoonlijke mijmeringen. Ik wil de film zeker onder de aandacht brengen van degenen die de film nog niet eerder hebben gezien…want iedereen moet het gezien hebben! ... vindt u niet? (klik hier)
Ode an die Freude
O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere anstimmen Und freudenvollere! Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus Elysium, Wir betreten feuertrunken, Himmlische, dein Heiligtum! Deine Zauber binden wieder, Was die Mode streng geteilt; Alle Menschen werden Brüder, Wo dein sanfter Flügel weilt. Wem der große Wurf gelungen, Eines Freundes Freund zu sein, Wer ein holdes Weib errungen, Mische seinen Jubel ein! Ja, wer auch nur eine Seele Sein nennt auf dem Erdenrund! Und wer's nie gekonnt, der stehle Weinend sich aus diesem Bund. Freude trinken alle Wesen An den Brüsten der Natur: Alle Guten, alle Bösen Folgen ihrer Rosenspur. Küsse gab sie uns, und Reben, Einen Freund, geprüft im Tod; Wollust ward dem Wurm gegeben, Und der Cherub steht vor Gott! Froh, wie seine Sonnen fliegen Durch des Himmels prächt'gen Plan, Laufet, Brüder, eure Bahn, Freudig, wie ein Held zum Siegen. Seid umschlungen, Millionen, Diesen Kuß der ganzen Welt! Brüder! Über'm Sternenzelt Muß ein lieber Vater wohnen. Ihr stürzt nieder, Millionen? Ahnest du den Schöpfer, Welt? Such' ihn über'm Sternenzelt! Über Sternen muß er wohnen.
Vertaling in het Nederlands.
Ik vind de vertaling (van ??) wat houterig en dat de gevoelswaarde van sommige Duitse woorden naar mijn gevoel niet altijd even goed wordt verwoord. Ik heb er wat veranderingen in proberen aan te brengen. Maar ik realiseerde mij al vlug dat dat moeilijker was dan ik dacht en dat het er alleen maar rommeliger en ook zeker nog minder mooi van werd. Deze eerste drie regels zijn door Beethoven aan het gedicht van Schiller toegevoegd.
Loflied aan de vreugde
O vrienden, niet deze klanken! Maar laten wij aangenamere aanheffen, en vreugdevollere!
Vreugde, prachtige, goddelijke vonk,
dochter van het Elysium
Wij betreden, dronken van vurig verlangen,
Hemelse, jouw heiligdom!
Jouw magie herenigt
wat strikt werd gescheiden;
alle mensen worden broeders,
waar jouw zachte vleugel zich uitspant.
Wie het grote genoegen ten deel valt
een vriend van een vriend te zijn,
wie een toegewijde vrouw de zijne kan noemen,
juich met ons mee.
Ja, wie ook maar één ziel op de aarde
de zijne kan noemen!
En wie dat nooit gekund heeft,
die trekke zich al wenende terug
uit dit gezelschap!
Vreugde drinken alle wezens uit de borsten van de natuur; alle goeden, alle slechten volgen haar rozenspoor. Zij gaf ons kussen en wijn. Een vriend, tot in de dood. Wellust is aan de worm gegeven, en de cherubijn staat voor God.
Verheugd, zoals zijn zonnen zweven
door het prachtige ontwerp van de hemel,
doorloop zo, broeders, jullie pad,
vreugdevol, zoals een held op weg naar de overwinning
Wees omhelsd, miljoenen! Deze kus, die de hele wereld omvat! Broeders, achter het uitspansel der sterren moet een goede vader wonen. Werpen jullie je op de knieën, miljoenen? Ervaren jullie de schepper, wereld? Zoek hem boven de sterrenhemel! Boven de sterren moet hij wonen.
(Originele tekst en vertaling overgenomen van Wikipedia. De naam van degene die het gedicht in het Nederlands heeft vertaald wordt niet vermeld.)
Mijn langspeelplaat met de greatest hits van Beethoven heb ik gelukkig niet weggegooid. Ik denk dat ik de LP rond 1973 gekocht heb.