Apocalyps Hoofdstuk XV

Blog deel 13: De uitverkorenen op de glazen zee en de aankondiging van de zeven ‘ergste plagen’

De gevleugelde leeuw overhandigt de engelen de kruiken die zijn gevuld met de ergste plagen, detail van een miniatuur in de Apocalyps van de Cloisters

Inleiding

In het opvallend korte vijftiende hoofdstuk beleeft Johannes visioenen van de uitverkorenen die het Beest hebben getrotseerd en zijn beeld niet hebben aanbeden. De voorbereiding op de laatste zeven plagen die over de aarde zullen worden uitgestort is in volle gang. Het zijn de gebeurtenissen die vrij direct aan de jongste dag voorafgaan.

De glazen zee

“Toen zag ik een ander teken in de hemel, groot en wonderbaar: zeven engelen met de zeven laatste plagen, de allerzwaarste, want hiermee bereikt Gods woede zijn toppunt.

Ook zag ik een glazen zee, doortrokken met vuur. Op de zee stonden zij die het beest, diens beeld en het getal van zijn naam hadden weerstaan. Ze speelden voor God op citers en zongen het lied van Gods dienaar Mozes en het lied van het Lam: ‘Groot en wonderbaarlijk zijn uw werken, Heer, onze God, Almachtige, rechtvaardig en betrouwbaar in uw bestuur, vorst van de volken. Wie zou u, Heer, niet vereren, uw naam niet prijzen? Want u alleen bent heilig. Alle volken zullen komen en zich voor u neerbuigen, want uw rechtvaardige daden zijn geopenbaard (Apoc.15: 1-4)’”. 

De belofte van het Beloofde Land 

Johannes ziet in zijn visioenen van dit hoofdstuk de overwinning van het volk van God en de ondergang van de vijand in een beeld dat is ontleend aan het Oude Testament. Het herinnert aan het verhaal over de Israëlieten die onder aanvoering van Mozes uit de Egyptische slavernij werden bevrijd en het juk van de farao hebben afgeworpen.

Nadat zware plagen Egypte hadden getroffen trekken de Israëlieten droogvoets door de drooggevallen Rode Zee. Het achtervolgende Egyptische leger en al hun wapentuig wordt overspoeld door het zich terugtrekkende water van de zee (Exodus hfst.14). Het bloed van de Egyptische strijdkrachten zóu het water rood hebben gekleurd.

In de Apocalyps trekken degenen die het Beest hebben getrotseerd over een zee waarvan het water is vermengd met vuur en met het bloed van de verslagen vijanden: de volgelingen van het Beest. Omdat zij het Beest hadden overwonnen en van de repressie waren bevrijd zongen ook zij ‘het lied van Gods dienaar Mozes’. Het is het bevrijdingslied dat Mozes uit dankbaarheid en ter ere van God had gecomponeerd en dat werd gezongen door Mozes en zijn volk bij de uittocht uit Egypte.

In een aantal uitgaven van de laatmiddeleeuwse Biblia Pauperum worden verbanden gelegd tussen de citerspelers in de Apocalyps en Mirjam, de zus van Mozes. Nadat het leger van de farao in het kolkende water van de Rode Zee was omgekomen en het door God uitverkoren volk de tocht naar het Beloofde Land kon voortzetten was het Mirjam die de Israëlische vrouwen voorafging in lofzangen tot God, en dans en muziekspel (Exodus 15: 20).

De glazen zee wordt wel omschreven als een met vuur en bloed vermengde zee en als een beeld van de zee waarin de vijand van het door God uitverkoren volk was omgekomen. Op de glazen zee staan de uitverkorenen uit de Apocalyps die in het Beloofde Land, in de hemel worden opgenomen.

Het Beloofde Land is het land dat door God aan Abraham en zijn nakomelingen was beloofd. De veertigjarige tocht van het Uitverkoren Volk door de woestijn naar het Beloofde Land wordt in de theologie opgevat als een beeld van de beproevingen die de mensen moeten doorstaan op hun levensweg op aarde die voor degenen die God trouw zijn gebleven naar de hemel leidt. Ook de uitverkorenen op de glazen zee begeleiden hun danklied tot God op snaarinstrumenten en zij zingen hetzelfde lied van Mozes. In de Apocalyps is het het gezang van de overwinning, gezongen door degenen die het beest en zijn beeld hebben overwonnen.

Op de miniatuur in de Apocalyps van Bambergen wordt de tekst over de glazen zee geïllustreerd: Ook zag ik een zee als van glas, doortrokken als met vuur en bloed en de uitverkorenen die over het Beest en zijn beeld en het getal van zijn naam hebben gezegevierd”.

Op de miniatuur in de Apocalyps van de Cloisters zit Johannes op de kust van de glazen zee en ziet de vlammen van het vuur uit het water schieten.

Het heldere glas van de glazen zee wordt wel opgevat als een staat van geestelijke reiniging van de uitverkorenen bij het rechtvaardige oordeel van God. Het vuur daarentegen zou verwijzen naar de straf van degenen die bij het Laatste Oordeel zijn veroordeeld tot het eeuwige vuur in de hel. 

Op de glazen zee staan de uitverkorenen die het beest, zijn beeld en het getal van zijn naam hebben overwonnen. Ze spelen op hun harpen voor God en ze zingen net als de Israëlieten uit het Oude Testament het lied van Mozes.

Boven in de hemel staan de zeven engelen klaar; zij zullen de laatste zeven plagen over de aarde laten komen, ‘de allerzwaarste’! Ook deze plagen worden in verband gebracht met de plagen die vanuit de hemel over Egypte kwamen. Het waren de plagen die de farao uiteindelijk zouden dwingen het volk van Israël naar het Beloofde Land te laten gaan.

De engelen met de kruiken van de zeven laatste plagen

Op de miniatuur in de Galicische Apocalyps staan de zeven engelen klaar op de wolken om de zeven plagen uit te storten. Ze hebben allen een kruik in de hand en wachten op Gods bevel om in actie te komen. De eerste plagen zullen nu spoedig over de aarde komen.

De Verbondstent

Johannes: “Daarna zag ik in de hemelse tempel de Verbondstent opengaan. De zeven engelen met de zeven plagen traden uit de tempel. Zij waren gekleed in glanzend wit linnen en met een gouden gordel om de borst. Een van de vier wezens gaf aan de zeven engelen zeven gouden schalen/ kruiken, vol met de toorn van God, die leeft tot in alle eeuwigheid” (Apoc. 15: 5-8).

De verbondstent (ook wel 'openbaringstent' genoemd) in de hemel wordt opgevat als de plaats waar God woont te midden van de uitverkorenen. Daar wordt de grote belofte van het Beloofde Land werkelijkheid. Het was die belofte van het Beloofde Land dat God tijdens het sluiten met het verbond met Mozes in het vooruitzicht had gesteld: degenen die trouw blijven aan de wetten die Mozes op de berg Sinaï van God had ontvangen zullen voor eeuwig in de hemel in de nabijheid van God verblijven. Zij zullen eeuwig leven in het door God Beloofde Land, in de hemel. De opening van de tempel in de hemel en het zichtbaar worden van de ark van het verbond duiden op de naderende tijd dat de gelovigen bij God zullen zijn. 

Op de miniatuur in de Apocalyps van de Cloisters is de hemel opengegaan en de zeven engelen komen uit de verbondstent in de hemel. Zoals Johannes het beschrijft dragen zij glanzende wit linnen gewaden en een gouden gordel rondom hun middel. Een van de vier wezens, in dit geval de gevleugelde leeuw overhandigt zeven gouden kruiken ‘vol met de woede van God’ aan de voorste engel.

Johannes beschrijft niet wie van de vier apocalyptische wezens de kruiken aan de engelen geeft: “Een van de vier wezens gaf aan de zeven engelen zeven gouden kruiken.” De kunstenaar of de opdrachtgever kon dus kiezen. In vrijwel alle mij ter beschikking staande afbeeldingen is het echter de gevleugelde leeuw die de kruiken aan de engelen geeft.

Op de miniatuur in de Galicische Apocalyps bevindt Johannes zich in zijn visioen in de hemel. Hij is er ‘in de geest’ getuige van dat de gevleugelde leeuw met zijn flinke klauwpoten de gouden kruiken aan de zeven engelen geeft.

Detail van de miniatuur in de Galicische Apocalyps

Vanuit een raampje in de hemelse verbondstempel kijkt God toe.

Op hun borst dragen de engelen een gouden gordel. Door oxidatie kan de kleur van goudverf variëren van een heldere geelbruine kleur tot een diepere bruine tint. Rechts zien we achter de laatste engel daarom nu bruine rookwolken: “Toen vulde de tempel zich met de rook van Gods heerlijkheid en van zijn macht, en niemand kon de tempel binnengaan voordat de zeven plagen van de zeven engelen waren voltrokken” (Apoc. 15: 8).  

Op het tapijt van Angers hebben de meeste engelen de verbondstempel in de hemel al verlaten. De gevleugelde leeuw lijkt op zoek naar de zevende engel om zijn laatste kruik te overhandigen.

Vlaamse Apocalyps, samenvattende miniatuur bij hoofdstuk 15

De zeven engelen zijn in afwachting van het bevel van God de kruiken uit te gieten. Daaronder schieten op de glazen zee de vlammen uit het water. De uitverkorenen op de glazen zee brengen met hun citerspel hulde aan God

De engelen komen uit de verbondstempel in de hemel en ontvangen de gouden kruiken van de gevleugelde leeuw. In het volgende hoofdstuk zal de inhoud van de kruiken over de aarde worden uitgestort.